Zenon Szostak – Polskie przejście Northwest Passage

Maria wpłynęła do Rio; do Rio de Janeiro. Wreszcie będzie czas na uroki lądowego życia, na bogate życie towarzyskie, na chłonięcie mozaiki kolorów, zapachów, wrażeń, na dalsze plany żeglarskie. Zatoka Guanabara, Corcovado z posągiem Chrystusa, Góra Cukru, bajecznie kolorowe plaże Copacabana i inne atrakcje turystyczne, nowo poznani ludzie, spotkania, rozmowy. Jeden z poznanych, przebywający „na kontrakcie” Zbyszek Siniecki i jego żona Inga niezwykle serdecznie opiekują się Marią i jej załogą (Ludomir Mączka, Wojciech Jacobson, Marek Kowalski). Gdy wypłyną z Rio będą z nimi w kontakcie; wysyłają im przychodzącą do Rio na adres Marii korespondencję. Z Rio żeglarze płyną do Vitorii, potem do Salvadoru (Baia de Todos os Santos). I właśnie w Salvadorze dostają wiadomość od Sinieckiego, że szuka z nimi kontaktu Janusz Kurbiel, prosi o telefon. Znają go jeszcze z kraju, ze Szczecina, z klubu żeglarskiego; mieszka we Francji, żegluje, najczęściej na daleką Północ. Wojtek dzwoni do Paryża, do Janusza; rozmowa krótka – połączenie telefoniczne drogo kosztuje – więc umawiają się, że Janusz napisze list do Cayenne (ich kolejnego portu); list z pewną propozycją dla nich. Maria żegluje dalej; wpływa do Cayenne w Gujanie Francuskiej, gdzie na poczcie odbierają listy, dużo listów, a wśród nich ten jeden, jak się okaże bardzo ważny, z Paryża od Janusza. W mesie Marii czytają na głos, tak żeby do wszystkich dotarło – Kurbiel pisze o rejsie arktycznym na Northwest Passage, jego jachtem, z nimi w załodze. Kolejne telefony do Paryża i umawiają się na spotkanie, na rozmowy o szczegółach arktycznego rejsu. Wkrótce do Cayenne przylatuje Janusz z żoną Joelle; przywożą dużo prezentów dla Marii – radionamiernik, echosondę, samoster na rumpel – tak jakby chcieli jej wynagrodzić, może przeprosić, że odciągają Ludka od niej… Na kotwicowisku, na Marii omawiają szczegóły: najpierw przeprowadzenie jego jachtu Vagabond II (piętnastometrowy stalowy kadłub, powierzchnia ożaglowania 120m2) z Francji do Kanady, na zachodnie wybrzeże. Na zapoznanie się z jachtem, omówienie dalszych szczegółów rejsu umawiają się w Paryżu, na dwudziestego piątego maja (1984r.) – w tym dniu będzie otwarcie wystawy pt. „Retour du Pôle” („Powrót z bieguna”) o niezwykłym rejsie jachtem a potem wyprawie zorganizowanej przez Janusza Kurbiela saniami motorowymi – 2000 km do bieguna magnetycznego; w Paryżu, na nabrzeżu Sekwany stoi jacht, vis a vis wieży Eiffla – „łatwo znajdziecie”.

Maria kolejny raz – już czwarty – przepływa Atlantyk; po 65 dniach cumują w Brest. Do Paryża na spotkanie z Kurbielem pociągiem jadą Wojtek i Ludek, Marek Kowalski zostaje na Marii, dla niego rejs kończy się definitywnie – wyjedzie z Francji do krewnych w Niemczech. Omawiają szczegóły – Janusz przedstawia plan całej wyprawy: rejs Francja – Kanada to początek, prolog, celem jest wyprawa z zachodu na wschód Przejściem Północno-Zachodnim (Northwest Passage). Jeszcze Marię przeprowadzić z Brest do Le Havre, wystawić na ląd, na keję, zabezpieczyć na postój – roczny, wg planów wyprawowych Janusza. Włączają się w przygotowania jachtu, wyprawy; do załogi – na zaproszenie Kurbiela – dołącza córka Wojtka, Magda, studentka architektury.

13. października 1984 start z Le Havre (Wojtek Jacobson jako kapitan, Ludek Mączka, Magda Jacobson); postój techniczny w Brest, potem dwukrotnie będą wychodzić w morze i wracać – kłopoty z silnikiem – by ostatecznie 1-go listopada wypłynąć z Europy. Atlantyk – Gran Canaria – Antyle – Wenezuela – Kanał Panamski – zachodnie wybrzeże Meksyku i USA – Vancouver (Canada, B.C.); jest 30.04.1985r. Za rufą Vagabond II pozostało 12520 mil morskich, osiemnaście portów i kotwicowisk w których się zatrzymywali.

W kraju pogrążonym w siermiężnych warunkach gospodarczych, w napiętych relacjach społecznych, przy ograniczeniach swobodnej aktywności, również żeglarskiej ich rejs do Vancouver budzi zaciekawienie, uznanie dla żeglarskiej dobrej roboty; rejs uzyskuje prestiżową, I nagrodę i „Srebrny Sekstant” w konkursie Rejs Roku 1985.

Do Arktyki – sezon 1.

4 czerwca 1985 roku wypływają dalej na Północ Kanady; przed nimi wyprawa na Northwest Passage. W załodze Vagabond II jest właściciel jachtu i organizator wyprawy Janusz Kurbiel jako kapitan, jego żona Joelle, Wojtek Jacobson i Ludek Mączka. Akweny Kolumbii Brytyjskiej – Pacyfik – Dutch Harbor (Aleuty) – Morze Beringa – Nome (Alaska) – kotwicowisko w Clarence Bay (tuż przed Cieśniną Beringa).

„…Krajobraz był już subarktyczny, brak lasów, niska roślinność, tundra pokryta kwiatami. Wokół na brzegach rozłożone były namioty obozów letnich Inuitów i rozciągnięte sieci do połowu ryb. Na sąsiednich wzgórzach, koło osady Teller, lądował w r. 1926 Roald Amundsen po przelocie sterowcem Norge nad biegunem północnym…”
(ze wspomnień Wojciecha Jacobsona)

18. lipca 1985 roku: Cieśnina Beringa, przekraczają koło podbiegunowe (krąg polarny).

„…przy słonecznej pogodzie, wpłynęliśmy między dwie wyspy leżące pośrodku Cieśniny Beringa – Małą i Dużą Diomede, przez Rosjan zwaną Ostrowem Ratmanowa. Jednym rzutem oka mogliśmy ogarnąć dwa widoczne w oddali kontynenty i dwa regiony – Amerykę i Azję, Alaskę i Syberię , dwa państwa – USA i ZSRR, dwa oceany – Spokojny i Arktyczny, dwa morza – Beringa i Czukockie, i … dwa dni – dziś i jutro! Tak – środkiem cieśniny biegnie bowiem linia zmiany daty!…”

(ze wspomnień Wojciecha Jacobsona)

Na Morzu Czukockim pojawiają się pierwsze pola kry lodowej; na razie jest to luźny pak lodowy, jeszcze niegroźny dla żeglugi dopóki nie zgęstnieje i nie unieruchomi jachtu. Wzdłuż północnego wybrzeża Alaski ciągną się płycizny, skały podwodne, podwodne pingo – wypiętrzone formy geomorfologiczne. Na szczęście kadłub Vagabond’eux jest przystosowany do żeglugi po płytkich wodach. Ma to jeszcze i tę zaletę, że spychane wiatrem dolądowym większe kry lodowe osiadają „zaczepiając” o dno, pozostawiając przybrzeżne płycizny możliwymi do żeglugi, ale dla jachtu o małym zanurzeniu, takiego jak ich Vagabond’eux.

10. sierpnia 1985 roku kotwicowisko koło dużej osady Inuitów i portu arktycznego Tuktoyaktuk (ujście rzeki Mackenzie). Z powodu znacznego zalodzenia dalsza żegluga staje się zbyt niebezpieczna, a nawet wręcz niemożliwa (podejmują jeszcze próby żeglugi wśród gęstniejących pól lodowych, ale bezskutecznie) .

Trzeciego września Vagabond’eux zostaje wyciągnięty spychaczem Inuitów na ląd (ma płaskie dno, podnoszony miecz, jest do takich manewrów przystosowany). Arktyczna zima nadchodzi szybkimi krokami; Kurbielowie wracają do Francji; Ludek z Wojtkiem zabezpieczają jacht na zimę, przenoszą wyposażenie do użyczonych, ogrzewanych pomieszczeń działających tam firm naftowych.

23. września odlatują: najpierw do Inuvik – to jeszcze Arktyka – i po kilku dniach (po prawie tygodniu kwerendy naukowej w Arctic Research Centre) lotem z przesiadką w Edmonton do Londynu, Paryża (we Francji zdążą jeszcze pojechać do St. Nazaire na próby żeglowania katamaranem ojca francuskiej sławy żeglarskiej Marca Pajota) i do Polski – Wojtek (do pracy na uczelni), bo Ludek zostaje we Francji do czerwca następnego roku (w styczniu następnego roku Ludek z Januszem Kurbielem pojawią się na krótko w Polsce).

Bilans sezonu w Arktyce to: 4100 Mil morskich i 25 portów i kotwicowisk.

Arktyka – sezon 2.

W połowie czerwca 1986 roku Wojtek i Ludek przylatują do Tuktoyaktuk; przygotowują jacht do dalszej żeglugi. Z początkiem lipca pojawiają się Kurbielowie i wraz z nimi kanadyjski filmowiec Jerome del Santo.

27.07.1986 opuszczają Tuktoyaktuk; Zatoka Amundsena – Zatoka Koronacyjna – Zatoka Królowej Maud – Gjoa Haven (Wyspa Króla Williama). Żegluga trudna, częściowo w lodach, tworzące się zatory lodowe ograniczają możliwości płynięcia w pożądanym kierunku, zamykają wolną od lodu drogę wodną; sytuacja staje się coraz trudniej przewidywalna, niebezpieczna, z trudem osiągają zatokę przy osadzie Gjoa Haven.

Jest już koniec września i uświadamiają sobie, że jest to koniec możliwości żeglugowych w tym sezonie – bariera lodowa zamyka dalszą drogę. Zresztą, sama osada swoją nazwą jakby chciała zatrzymać i przypomnieć, że byli tu więksi od nich i też ulegli arktycznej zimie: Amundsen na swoim statku Gjöa zimował tu, w tym miejscu – wówczas jeszcze nie osadzie – przez dwa sezony i nadał mu obecną nazwę.
Nie było rady, z pomocą miejscowych Inuitów, na specjalnie przygotowanych w tym celu saniach, podczepiając Vagabond’eux do buldożera wyciągnęli jacht na brzeg. I był to ostatni moment – w nocy przy mrozie minus 15˚C zatoka zamarzła; arktyczna zima rozpoczęła się na dobre.

Kurbielowie odlatują do Montrealu; Wojtek leci do Polski przez Yellowknife (nad Wielkim Jeziorem Niewolniczym), Edmonton, Toronto, Londyn, Paryż, a Ludek, po krótkim pobycie w Yellowknife (szuka pracy), jako autostopowicz zabiera się dużym truckiem do Edmonton (tu też, bezskutecznie, szuka pracy), potem autobusem za ostatnie pieniądze dociera do Vancouver i do Victorii, gdzie zatrzymuje się u poznanego w Arktyce w Tuktoyaktuk skipera jachtu Belvedere Svena Johanssona. Na jego trzymasztowej, rejowej fregacie North Star of Herschel Island, przebudowanej z inuickiego arktycznego kutra, Ludek znajduje opiekę i lokum na okres zimy; podejmuje różne prace dorywcze. Wiosną następnego roku, jeszcze przed powrotem do Arktyki, na zaproszenie szczecińskiego kolegi żeglarza, Ludek pojedzie do San Diego, u którego znajdzie dach nad głową, wikt i zarobek przy pracach budowlanych, i co równie ważne – nagrzeje się ciepłymi promieniami słońca południowej Kaliforni.

Sezon nawigacyjny 1986 roku w eksploracji Arktyki zamykają bilansem przebytych 1850 mil i odwiedzanych 21 kotwicowisk i portów.

Arktyka – sezon 3.

1.07.1987 Wojtek z Ludkiem pojawiają się w Gjoa Haven. W drugiej połowie sierpnia przylatują Janusz i Joelle Kurbielowie, kilka dni później Jerome del Santo; wodują jacht i 25. sierpnia podejmują próbę żeglugi, choć sytuacja lodowa wokół nie nastraja optymistycznie.

Po kluczeniu w polach lodowych, widząc zatory lodowe w cieśninach i po przeżeglowaniu trzystu mil (postoje w 4 miejscach) Arktyka zatrzymuje ich na kolejną zimę.

Wracają do Gjoa Haven i jak przed rokiem wyciągają jacht na brzeg.

Rekonesans lotniczy dokonany dzięki zaprzyjaźnionym pilotom nad pobliskimi akwenami po widnokrąg pokrytymi lodem, bez śladu wolnej od lodu, żeglownej wody tylko utwierdził ich w słuszności podjętej decyzji.

Bilans żeglugi to zaledwie trzysta mil, ale postęp w pokonywaniu Northwest Passage – zero; pozostali w tym samym miejscu co w poprzednim sezonie.

Na szczęście w bilansie wyprawy nie tylko liczą się przebyte mile; jest coś znacznie cenniejszego w wyprawie, coś co jest ważniejsze od „zaliczania” kolejnych mil, portów, kotwicowisk. I właśnie ten sezon, „dzięki” nie do pokonania trudnościom nawigacyjnym, pozwolił im nawiązać bliższe kontakty z lokalną społecznością osady Inuitów: tradycyjne zabawy, tańce, igrzyska sportowe, wizyty w domach mieszkańców wioski, i rewizyty Inuitów na stojącym na brzegu jachcie, a nawet pomoc w pochówku zmarłych. Utrwaliły się nazwiska: Eddie Kikoak, Georg Porter i ich rodziny, mały Allan; i właśnie Allan, prawie dwadzieścia lat później w 2006 roku witając załogę Starego i Nektona wyciągnie z kieszeni pomiętą, ale cenną dla niego małą karteczkę z pieczątką jachtu Vagabond II i zapisanymi poniżej nazwiskami „Wojtek Jacobson, Ludek Mączka”. „Jak byłem młodym chłopcem, to tu byli Polacy. Dali mi karteczkę z nazwiskami i powiedzieli, że tu kiedyś przypłyną ich przyjaciele” – opowiadał żeglarzom ze Starego zadowolony i dumny Allan. Po rejsie Starego Wojtek Wejer z Kanady odszukał w Gjoa Haven Inuitę z tą osobliwą karteczką, korespondował z nim i okazało się, że w rzeczywistości nazywa się William Aglukkag.

Arktyka – sezon 4.

15.08.1988, po miesięcznych przygotowaniach jachtu wyruszyli z Gjoa Haven – Ludek i Wojtek, bo Kurbielowie w tym czasie podjęli próbę żeglugi od strony wschodniej Przejścia Północno-Zachodniego ich nowym jachtem, również przystosowanym do żeglugi polarnej Vagabond III, z nadzieją pomyślnego kontynuowania żeglugi przez Northwest Passage.

Tym razem sytuacja lodowa w Arktyce sprzyjała im. Lody cofnęły się na północ, otworzyła się wolna woda i 25. sierpnia przepłynęli Cieśninę Bellota przedostając się na atlantycką stronę działu wodnego.

W Zatoce Prince Regent Inlet spotykają się z Kurbielami na Vagabond III (jacht na cześć sponsora nazywa się Tupperware)i dalej żeglują przez Cieśninę Lancaster, Admiralty Inlet do osadu Inuitów Arctic Bay, Cieśnin Baffina, Davisa i portów Grenlandii.

Radość z przebycia całego Northwest Passage i to jako pierwszy polski jacht, pierwszy jacht żaglowy płynący z zachodu na wschód, a 38-ma jednostka, wg statystyki kanadyjskiego Coast Guard, która przepłynęła całą trasę Przejścia Północno-Zachodniego.

Rys. Stanisław Matusiewicz

Po czteroletnich trudach żeglugi polarnej pozostawała tylko (!) żegluga jachtem z powrotem, z Grenlandii do Francji. Dziewiętnastego września odpływają; Wojtek i Ludek. Znany im już Atlantyk pokazuje swój pazur; oddech Arktyki jakby chciał ich jeszcze dosięgnąć, choć z każdym stopniem szerokości temperatury rosną.
Tropikalny sztorm Helene o sile huraganu dosięga Vagabond’eux. Wysokie fale, huraganowy wiatr kładą jacht na burcie z masztem pod wodą. Relacja Ludka jest dramatyczna, budzi przerażenie i grozę, a przecież trudno posądzać wytrawnego wilka morskiego o nadmierne ekscytowanie sensacją:
„Piekło trwało trzy dni. Nieśliśmy zaledwie płachetek grota, a i tak trzy razy maszt poszedł pod wodę. Najgorsza była pierwsza wywrotka. Byliśmy szczelnie zamknięci pod pokładem, mimo to do kabiny zaczęła wlewać się woda. „Aha, to tak wygląda koniec żeglarskiej zabawy!” – pomyślałem i zrobiło mi się jakoś nieswojo. Gdybym powiedział, że się wtedy nie bałem, to bym skłamał. Jacht jednak powoli podniósł się i choć na maszcie nie było ani anteny radarowej, ani żadnego z innych urządzeń tam zainstalowanych, wiedziałem, że przetrwaliśmy…”.
Duże zniszczenia, stracone urządzenia elektroniczne, radary, anteny masztowe, kompas; nie działa radio; na szczęście maszt stoi. Do Brestu docierają 16. października w gęstej mgle; wyczerpani, poobijani, z licznymi uszkodzeniami na jachcie, ale szczęśliwi.

Na Ludka, na nabrzeżu w Le Havre czeka – niczym wierna narzeczona – Maria…

Zenon Szostak
.
Tekst powstał przy życzliwej, merytorycznej pomocy Wojciecha Jacobsona.

Zenon Szostak jest redaktorem i wydawcą Zeszytów Żeglarskich:

https://zeszytyzeglarskie.pl