Mariusz Wesołowski – KOŚCIOŁY PARYŻA

Paryż posiada prawie dwieście chrześcijańskich miejsc kultu, w tym ponad sto dwadzieścia katolickich kościołów. Niegdyś ich liczba była znacznie wyższa, ale modernizatorzy stolicy Francji – od jakobinów do barona Haussmanna – poważnie ją zmniejszyli. W drugiej połowie XIX i we wczesnym wieku XX ten ubytek został częściowo wypełniony przez konstrukcję nowych, architektonicznie interesujących świątyń, przede wszystkim emblematycznej bazyliki Sacré-Cœur na wzgórzu Montmartre. Teraz jednak znowu powraca się do ich burzenia, czego niedawnym przykładem jest kościół Sainte-Rita, znany z dorocznego błogosławienia zwierząt. Wkrótce może wszystkie one będą w ogóle zamienione na meczety.

Pod przynajmniej jednym istotnym względem paryskie kościoły różnią się od swych odpowiedników we Włoszech, w Hiszpanii czy w Polsce – sprawiają one wrażenie niemal pustych, gdyż ich wnętrza są przeważnie bardzo skąpo wyposażone w boczne ołtarze, posągi, obrazy czy nagrobki. To znowu jest rezultatem zaczętej jeszcze we wczesnym XVIII wieku modernizacji (nad którą w odniesieniu do katedry Notre Dame tak ubolewał Victor Hugo na stronach swej słynnej powieści), jak również antyreligijnego rewolucyjnego wandalizmu. Nie możemy tu jednak zapomnieć o swoiście francuskim smaku estetycznym, gdzie mniej często oznacza więcej.  Mimo to – a może właśnie dlatego – wiele kościołów Miasta Światła posiada charakterystyczną i unikalną atmosferę.

W przerwie pomiędzy wjazdem na szczyt wieży Eiffla a maratonem przez amfilady Luwru, przeciętny turysta ma zazwyczaj czas tylko na szybkie odwiedzenie katedry Notre-Dame-de-Paris i może bajkowej Sainte-Chapelle. Ja byłem w lepszej sytuacji. Późną wiosną 2011 roku spędziłem w Paryżu dwa wyjątkowo upalne tygodnie, chodząc każdego dnia przez co najmniej siedem godzin, bez pośpiechu, po jego muzeach, archiwach, cmentarzach i właśnie kościołach. Jednym z owoców tego pobytu są zaprezentowane poniżej filmy. Bardziej impresyjne niż dokumentalne, starają się one oddać specyficzny klimat kościołów Paryża oraz pokazać kilka ukrytych klejnotów, jak na przykład kościół Karmelitów z jego makabryczną kolekcją czaszek i kości księży zamordowanych tam w 1792 roku czy kaplicę i cmentarz Picpus (oba w części trzeciej). Ciekawe polonicum, związane z kontrowersyjną postacią Andrzeja Towiańskiego, znajduje się na jednym z bocznych ołtarzy, w kościele Saint-Séverin, w którym odprawiono za czasów Ludwika XIV satanistyczną czarną mszę (część druga).

Ale pozwólmy filmom mówić same za siebie. Życzę wszystkim miłego oglądania.

.

Kościoły Paryża 1: Najstarsze świątynie

Pierwsza część tej mini-serii pokazuje trzy najstarsze paryskie kościoły: Saint-Germain-des-Prés, którego wieża z XI wieku jest najstarszą eklezjastyczną budowlą w Paryżu i który zawiera grobowce byłego króla Polski Jana Kazimierza oraz Kartezjusza; dwunastowieczny kościół Saint-Pierre-de-Montmartre oraz słynny Saint-Julien-le-Pauvre, od 1889 roku należący do katolickiego obrządku melchickiego. W pobliskim parku znajduje się najstarsze drzewo wciąż rosnące w Paryżu (drzewo świętojańskie, zasadzone w 1601 roku) i studnia z „cudowną” wodą. Stamtąd też rozciąga się najlepszy widok na katedrę Notre Dame. Muzyka: Kevin MacLeod i Jimmy Gelhaar.

.

Kościoły Paryża 2: Od gotyku do rokoka 

Nastrojowy kościół Saint- Séverin zawiera słynny „palmowy gaj” za ołtarzem głównym oraz barokowy ołtarz boczny, na którym odprawiona została satanistyczna czarna msza w okresie panowania Ludwika XIV. Posiada on również kopię obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, podarowaną przez Andrzeja Towiańskiego. Saint-Étienne-du-Mont, w pobliżu Panteonu, szczyci się jedynym zachowanym w Paryżu lektorium, szczątkami zniszczonego podczas Rewolucji grobowca patronki Paryża świętej Genowefy, cyklem XVII-wiecznych „alchemicznych” witraży oraz pochówkami Jeana Racine’a i Blaise Pascala. Saint-Germain-l’Auxerrois, na zapleczu Luwru, był kościołem królewskim, a jego dzwon dał sygnał do rozpoczęcia rzezi hugonotów (tzw. Noc Świętego Bartłomieja) w sierpniu 1572 roku. Saint-Eustache to olbrzymia późnogotycka budowla w pobliżu nieistniejących już niestety Hal, wywierająca moim zdaniem większe wrażenie niż katedra Notre Dame. Posiada ona piękne witraże, największe we Francji organy oraz współczesną płaskorzeźbę przedstawiającą przekupniów z Hal, opuszczających je po raz ostatni 28 lutego 1969 roku. Kościół Saint-Gervais-et-Saint-Protais zawiera późnorenesansowe drewniane stalle rzeźbione w alegoryczne sceny. Saint-Paul-Saint-Louis w historycznej dzielnicy Marais jest świetnym przykładem francuskiego baroku i posiada płótno Eugeniusza Delacroix „Chrystus w Ogrodzie Oliwnym”. Saint-Nicolas-du-Chardonnet jest znany głównie z faktu okupowania go od 1977 roku przez członków tradycjonalistycznego Bractwa Kapłańskiego Świętego Piusa X. Na koniec, późnobarokowy kościół Saint-Roch (z rokokowym wnętrzem) znajdował się w centrum wielu burzliwych wydarzeń okresu Rewolucji Francuskiej, wliczając słynny „podmuch kartaczy” generała Bonaparte; pochowani są w nim słynny dramatopisarz Pierre Corneille i ogrodowy architekt Ludwika XIV, twórca parku wersalskiego, André Le Nôtre. Muzyka: Kevin MacLeod i Jimmy Gelhaar.

.

Kościoły Paryża 3: Ofiary Rewolucji Francuskiej

Ta część pokazuje trzy paryskie kościoły związane z historią ofiar Rewolucji Francuskiej: St-Joseph-des-Carmes przy ulicy Vaugirard numer 70 (normalnie zamknięty, wstęp z mówiącym tylko po francusku przewodnikiem w soboty o godzinie 15), gdzie 2 września 1792 roku wymordowano w klasztornym ogrodzie niemal wszystkich uwięzionych tam duchownych katolickich (ich czaszki, kości i inne relikwie są przechowane w krypcie kościoła oraz w przylegającym do niego budynku); Notre-Dame-de-la-Paix-de-Picpus, w transepcie którego znajduje się spis nazwisk 1,306 persons osób zgilotynowanych w 1794 na pobliskim Place de la Nation (wtedy zwanym Place du Trone-Renverse), które następnie pochowano w dwóch zbiorowych grobach na sąsiadującym z kościołem cmentarzu (leżą tam między innymi karmelitanki z Compiegne, poeta André Chénier oraz słynny chemik Antoine Lavoisier); cmentarz Picpus zawiera również grobowiec markiza Lafayette, bohatera Rewolucji Amerykańskiej; Chapelle Expiatoire, wybudowana w latach 1816-26 na obszarze byłego cmentarza Madeleine, gdzie pochowano zwłoki Ludwika XVI i Marii Antoniny, jak też ciała setek gwardzistów szwajcarskich zmasakrowanych przez paryski motłoch pod pałacem Tuilleries 10 sierpnia 1792 roku. Muzyka: Kevin MacLeod i Jimmy Gelhaar.

.

Kościoły Paryża 4: Napoleońska chwała

Kościół La Madeleine był pierwotnie pomyślany przez Napoleona jako pomnik chwały Wielkiej Armii. Po długiej i skomplikowanej historii budynek został konsekrowany w roku 1842. Jest on jedną z najbardziej monumentalnych budowli Paryża. Trzydziestego października 1849 roku odbył się w nim pogrzeb Fryderyka Chopina. Świątynia Saint-Louis-des-Invalides, znajdująca się pod kopułą Pałacu Inwalidów, zawiera tablice nagrobne kilku napoleońskich marszałków, jak również sztandary zdobyte przez francuskie armie po 1815 roku (głównie w wojnach kolonialnych). Kościół ten posiada rangę katedry francuskich sił zbrojnych. Muzyka: Kevin MacLeod i Jimmy Gelhaar.

.

Kościoły Paryża 5: Męczennicy, medaliki i misjonarze

26 maja 1871 roku paryscy komunardzi rozstrzelali grupę 51 zakładników (wliczając jedenastu księży) na dziedzińcu budynku numer 51 przy ulicy Haxo (tzw. Willa Zakładników). W roku 1938 na sąsiedniej parceli wzniesiony został w stylu Art Deco kościół Notre-Dame-Des-Otages. Słynna Kaplica Matki Boskiej od Cudownego Medalika (La chapelle Notre-Dame de la Médaille miraculeuse), pod numerem 140 na rue du Bac, upamiętnia serię objawień w roku 1830 i jest popularnym miejscem pielgrzymek. Kilka domów dalej, pod numerem 140 na tej samej ulicy, znajduje się Chapelle de l’Épiphanie, która mieści unikalne muzeum francuskiego ruchu misjonarskiego na Dalekim Wschodzie. Ekspozycja zawiera nie tylko kapłańskie szaty i naczynia liturgiczne, ale przede wszystkim kajdany, dyby i narzędzia katowskie użyte w męczeńskich egzekucjach wielu misjonarzy. Muzyka: Kevin MacLeod i Jimmy Gelhaar.

.

Mariusz Wesołowski

Lipiec 2017 roku

.

Obraz: Hubert Robert, Zburzenie paryskiego kościoła St-Jean-en-Grève, 1800.

..

O autorze:

Mariusz Wesolowski – (ur. 1954), absolwent polonistyki i historii sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, od roku 1982 mieszka w Kanadzie.