Kolor pomarańczy – w dwadzieścia lat później

Obejrzałem właśnie „Kolor pomarańczy”, film z 1993 roku, o dwóch bezdomnych mężczyznach mieszkających w kanale ciepłowniczym. I konstatuję, że w dwadzieścia dwa lata później społeczne wykluczenie ma inny smak, inny wygląd, inny zapach. 

Film Aleksandra Kuca i Bogusława Dąbrowy-Kostki pokazuje ludzi dość młodych, o silnych, zdrowych, niewyniszczonych jeszcze bezdomnością ciałach. Zaskakuje zwłaszcza postać blondyna w białych okularach, młodszego z dwóch bezrobotnych.

Obejrzałem opowieść filmową, która chwilami sprawia wrażenie narracji podinscenizowanej czy wręcz fabularyzowanej, a przecież –  jak wynika z eksplikacji współscenarzysty i autora zdjęć – miał to być po prostu film dokumentalny. Skąd zatem takie wrażenie? Bo dwie wspomniane wyżej główne postaci wyglądają, zachowują się i mówią całkiem zwyczajnie. Tak pewnie jak dziś wielu z nas.

Owszem, z opowieści mieszkańców kanału ciepłowniczego wyziera beznadzieja, apatia, brak widoków na przyszłość. Ale protagoniści filmu Kuca i Dąbrowy-Kostki, mimo poniesionej klęski życiowej zachowują wciąż się racjonalnie, oceniają sytuację przytomnie, mają normalne aspiracje. Co więcej, nadal liczą, że coś się odmieni.

Wprost mówi zresztą o tym blondyn w białych okularach, z fryzurą bitelsa. Od słów wymowniejsze są jednak obrazy. Mężczyźni starają się dbać o zdrowie, golą się, codziennie na Rynku Kleparskim szukają pracy i witamin. Nie wydają się zdegradowani intelektualnie ani moralnie. I mimo korzystania z chleba i zupek wydawanych bezpłatnie przez kościelne punkty dożywiania bezdomnych, różnią się dość zasadniczo od swych dzisiejszych następców.

Po przeszło dwóch dekadach zgody III RP na strukturalne bezrobocie, społeczne wykluczenie, masową emigrację z powodów ekonomicznych, społeczność bezdomnych, potocznie nawet we własnym środowisku nazywanych miśkami prezentuje się dziś znacznie gorzej. Lata przeżyte na ulicy zostawiają wyraźne ślady na ciele i w psychice. Schorowanych, apatycznych, brudnych, zmuzułmanionych ludzi można spotkać wszędzie, nawet na promenadach reprezentacyjnych dzielnic, przy śmietnikach w najlepszych częściach miasta. Oni już nie liczą na powrót do normalności ani na drugą szansę.

Dziś bezdomni podchodzą do kawiarnianych i restauracyjnych ogródków pełnych zagranicznych turystów i wyciągają rękę po pieniądze, podnoszą niedopalone papierosy, szukają aluminiowych puszek, resztek jedzenia. Nie są atrakcyjni wizualnie, raczej odpychają niż ciekawią. I nie pachną pomarańczami.

Waldemar Żyszkiewicz

Fot. J. Martin