Kazimierz Głaz. Michał Jędrzejewski. Sensybilizm

W Muzeum Nadwiślańskim w Oddziale Kamienica Celejowska prezentowana jest wystawa “Głaz. Jędrzejewski. Sensybilizm”. Otwarcie wystawy poświęconej jednemu z najoryginalniejszych kierunków w sztuce polskiej XX wieku, którego założenia ogłoszone zostały 60 lat temu w Kazimierzu Dolnym, odbyło się w sobotę 9 września 2017.

Kazimierz Głaz,
gouache on paper, Toronto 1999.

Mija 60 lat odkąd w Kazimierzu Dolnym w 1957 r. pojawił się, rozwieszony w różnych miejscach miasteczka, manifest sensybilizmu. W Kazimierzu Dolnym dominował wtedy koloryzm. Manifest czytany przez wielu z zapartym tchem dawał poczucie zaistnienia nowej, świeżej idei w sztuce. Został przywieziony przez Michała Jędrzejewskiego, studenta Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. I wtedy właśnie, w Kazimierzu Dolnym, idea sensybilizmu „została ukazana światu”.

Sensybilizm narodził się dwa lata wcześniej, w 1955 r. w Wałbrzychu, gdzie w tym czasie mieszkał Kazimierz Głaz twórca tego kierunku, a następnie był realizowany we Wrocławiu. Niedefiniowalny, trudny do zwerbalizowania najpełniej realizuje się – ponieważ nadal trwa – w strukturze zdarzeń. To co było pierwotnie najważniejsze dla twórców to zderzenie idei z publicznością. Happening. Sam Kazimierz Głaz twierdził: „sztuka powinna burzyć rzeczywistość, rozkładać ją na pierwiastki, budować nowe światy niedorzeczne”. Czy: „kierunek, który zrodził się z poszukiwań formalnych dla wyrażenia nowych treści naszego życia […] nie jest kierunkiem sprowadzonym ani z zachodu ani również nie jest przyjęty ze wschodu. Jest jak najbardziej kierunkiem wyrosłym na glebie ojczystej…”. Skąd nazwa? Głaz pracował w Wałbrzyskich Zakładach Kalkomanii Cerfarba, gdzie spotkał się z techniczną terminologią: „sensybilizacja”, co oznaczało zmianę wrażliwości reagentów. Artysta przeniósł tę nazwę na grunt sztuki. Ideę sensybilizmu podjęli młodsi koledzy Głaza, jeszcze studenci szkoły artystycznej: m.in. wyżej wspomniany Michał Jędrzejewski, Wiesław Zajączkowski, Jan Kosiński, Jerzy Popowski.

Na wystawie można zobaczyć materiał dokumentujący działalność sensybilizmu, w tym „rozrysowany” spektakl-happening „Teatr Katastroficzny”, Instytut Sensybilistyczny czy  Funt Patagoński czyli równowartość braku 100 złotych, wydany w technice barwnej litografii. Prezentowane są także prace twórców sensybilizmu, Kazimierza Głaza i Michała Jędrzejewskiego. Trzy cykle Kazimierza Głaza: Impresje moskiewskie, Istota rzeczy oraz Formy w przestrzeni kanadyjskiej, nie są uwolnione z sensybilistycznej jakości. Pierwszy cykl powstał po pobycie Artysty w Moskwie i Leningradzie w 1962 r. Zafascynowany ikoną staroruską wydobył z niej to, co duchowe wpisując we własną formę plastyczną. Następnie sięgał głębiej, syntetyzując formę, próbując dotrzeć do istoty. Impresje moskiewskie były prezentowane w 1965 r. na Ogólnopolskiej Wystawie Malarstwa Młodych w Sopocie, gdzie zdobył jedną z głównych nagród, stypendium twórcze Ministerstwa Kultury oraz udział w IV Międzynarodowym Biennale Malarstwa w Paryżu. I tam właśnie przyznano mu na wniosek Chagalla nagrodę Erasmus Prize na pobyt i pracę twórczą we Francji. W 1966 r. został zaproszony przez Fundację Karolyi do Vence, gdzie pozostał do 1968 r. Tam poznał Marca Chagalla, Maxa Ernsta oraz Witolda Gombrowicza, o którym później napisał książkę. W 1968 r. Głaz przeniósł się do Toronto, gdzie mieszka i tworzy do dziś.

Drugim artystą, którego prace wystawa prezentuje szerzej, jest Michał Jędrzejewski. Profesor ASP w Wrocławiu, rektor tej uczelni, scenograf teatralny i telewizyjny, którego wyobraźnia i intelekt stwarzają do dnia dzisiejszego niezmiernie ciekawe sensybilistyczne wątki. W 2003 r. zbudował geometryczną definicję sensybilizmu: „w primordialnym ujęciu geometrycznym, sensybilizm to linia prosta łącząca wszystkie punkty wszechświata”. Na wystawie pokażemy, m.in. wczesne monotypie artysty, bryły niemożliwe oraz rysunki będące pewnego rodzaju notatkami sensybilizmu.

Na wystawie znalazły się prace ze zbiorów: Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Kolekcji Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pieknych, depozyt w Muzeum Współczesnym Wrocław, Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza w Chełmie i Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

Wystawa “Głaz. Jędrzejewski. Sensybilizm”prezentowana jest w Muzeum Nadwiślańskim w Oddziale Kamienica Celejowska, Kazimierz Dolny, ul. Senatorska 11. Kurator: Dorota Seweryn-Puchalska. Ekspozycja będzie czynna do 19 listopada