– Zanurzony w absolutnie własnym świecie.
Chłopiec z wielodzietnej, biednej rodziny z – jak wielu z nas jeszcze cały czas
(za sprawą samego Chagalla) wydaje się – malowniczego miasteczka, Witebska.
– Który to Witebsk po latach Chagall otwarcie nazywał nieszczęśliwym i nudnym.
– Artysta o nieprzeciętnej wrażliwości i wyobraźni, który jednak w swojej twórczości nigdy nie opuścił krainy dzieciństwa. Twórca – jakby cały czas unoszący się ponad światem…
.
Lewitujący wizjoner.
Urodził się 7 lipca 1887 roku w, jak już nadmieniłam, wielodzietnej rodzinie, jako dziewiąte jej dziecko. – Witebsk w Imperium Rosyjskim (dzisiaj Białoruś) był wtedy obszarem ciasnym, przaśnym i spokojnym, był światem rosyjskich Żydów.
– Ciasnym bardzo, bo określonym tylko trzema charakterystycznymi, ważnymi dla wszystkich tam punktami: bożnicą, przypieckiem i miejscowym sklepikiem. Chagall pochodził z rodziny żydowskiej. – Imię i nazwisko jego matki to: Mojsza Zacharowicz Szagałow. – Koledzy przezywali go więc po prostu: „Moszka”.
Jaka była droga czołowego malarza–kolorysty?
Ewidentnie jego pochodzenie, jego korzenie wywarły niezmierny wpływ na kształtowanie jego drogi twórczej. A początki kariery wcale nie były takie łatwe,
=.
– Młodzieniec Chagall żył (zauważają biografowie), w ciągłym strachu przed poborem do wojska, ale o tym i sam Chagall pisał we wspomnieniach „Moje życie”. Opisywał tam też ówczesny Witebsk, jego typową dla sztetla drewnianą zabudowę, prowincjonalność i głęboką biedę. Opisywał stanowiących połowę pięćdziesięciotysięcznego miasteczka tamtejszych Żydów.
Uczęszczał do chederu, czyli elementarnej szkoły żydowskiej. Jakkolwiek jego zapobiegliwa matka Feigi-Ita Chagall opłaciła mu naukę i w szkole publicznej, do której Żydzi nie mieli wstępu.
Obecność w szkole publicznej pozwoliła wtedy chłopcu Chagallowi na zadzierzgnięcie nowych znajomości, choć głównie sąsiedzkich. Niemniej swoje kontakty poszerzał przez fakt, że porozumiewał się, nie tylko jak w swojej grupie w języku jidisz, ale porozumiewając się biegle również po rosyjsku.
I to język rosyjski dawał mu możliwość ważnych przecież kontaktów z mieszczaństwem.
Matka zabiegała również, by pobierał lekcje śpiewu i gry na skrzypcach, a to z kolei sprzyjało jego wtapianiu się w wyższe sfery sztetla, nawiązywaniu rozleglejszych kontaktów, rozpoczynaniu życia, jakiego nie dawał mu rodziny dom, zwłaszcza – jak mówił z goryczą – jego wiecznie zmęczony ojciec Sachat, handlarz rybami.
Pisał po jego śmierci: – Mój ojciec miał niebieskie oczy, ale jego dłonie były pełne odcisków. Pracował, modlił się i milczał.
Byłem milczący jak i on. Kim miałem się stać ? Czy całe moje życie przesiedzieć miałem pod ścianą, a może jak on powinienem dźwigać beczki ?
Obserwowałem swoje dłonie – były zbyt delikatne …
Zacząłem rysować.
– Musiałem znaleźć zawód szczególny, zajęcie, które nie pozwoliłoby mi zapomnieć o niebie, gwiazdach i dzięki któremu odnalazłbym własny sens życia.
– Tak, tego właśnie szukałem.
W moim otoczeniu nikt jednak nie wymawiał słów: „sztuka”, „artysta”
Kto to jest „artysta”? – pytałem.*
=
Teraz, w świetle Jego twórczości można powiedzieć, że artysta to ktoś, kto potrafił zatrzymać, opisać malarsko swój osobliwy czas, osobliwe miejsce – w sposób dla każdego naprawdę wielkiego artysty najważniejsze, bo – absolutnie, rozpoznawalnie własne !
Poeta, marzyciel, jak o nim po latach pisano, i pisze się – naznaczony piętnem outsidera i dziwaka. Żyd, odrzucający swojską rosyjską samowystarczalność.
=
W Nicei znajduje się oryginalne, ciekawe niezmiernie i poruszające muzeum poświęcone tylko jednemu malarzowi, Jemu właśnie ! – Co istotne – otwarte zostało jeszcze za jego życia, w 1973 roku.
,
Owo Muzeum Marca Chagalla posiada wyjątkową siłę wyrazu. – Pełne wyobraźni i kolorów obrazy wspaniale kontrastują z bielą ścian. A znajdują się tam imponujące, osobliwe obrazy o tematyce religijnej, nawiązujące głównie do Starego Testamentu.
Jakkolwiek w przypadku Marca Chagalla trudno mówić o jednym konkretnym stylu malarskim, w jego twórczości odnajdujemy przecież surrealizm, sztukę naiwną, impresjonizm… Na większości zapoznających się z jego spuścizną największe bodaj wrażenie robią chyba po prostu żywe, wspaniale dobrane i zrytmizowane kolory tych wszystkich obrazów !
.
.
Chagall był najstarszym z dziewięciorga rodzeństwa, jego matka zajmowała się domem, a ojciec był prostym sprzedawcą (Nie miał tak łatwego startu, jak na przykład Pablo Picasso, którego ojciec był cenionym rysownikiem, a on sam wieku 17 lat miał już swoją małą pracownię malarską).
W wieku 19 lat wyjechał do Petersburga, gdzie rozpoczął naukę w Szkole Carskiego Towarzystwa Upowszechniania Sztuki. Pierwszym sukcesem początkującego artysty było otrzymanie stypendium umożliwiającego wyjazd do Paryża. Tam młody Chagall związał się z modną wówczas grupą artystów skupionych wokół dzielnicy Montparnasse. Cztery lata później Marc Chagall miał już pierwszą wystawę indywidualną w popularnej wówczas berlińskiej galerii „Der Sturm”.
.
Po kilku latach wrócił w rodzinne strony, gdzie został komisarzem sztuk pięknych w obwodzie witebskim, a nawet założył Akademię Sztuk Pięknych w Witebsku. Poślubił swoją pierwszą żonę – Bellę, również Żydówkę, pochodzącą z jego rodzinnych stron. W późniejszych latach został zmuszony opuścić Rosję z powodu tematyki jego prac, która kłóciła się z nową ideologią sowiecką. Następnie wraz z rodziną osiedlił się w Paryżu, jednak pracował w różnych miejscach na terenie Europy i nie tylko. W 1931 roku został zaproszony do Palestyny, gdzie namalował cykl obrazów do Starego Testamentu.
W 1935 roku przyjechał do Polski, gdzie zetknął się z antysemityzmem i wizją przyszłej zagłady przez hitlerowskie Niemcy. Jego obrazy wówczas „posmutniały”, nabrały ciemniejszych i ponurych barw. Jego przeczucia się sprawdziły, kiedy Niemcy opanowały również Francję, w 1941 roku musiał uciekać z powodu swego pochodzenia, choć nie był praktykującym Żydem. Okres wojny był bolesny dla malarza, nie tylko z przymusu ucieczki do USA, ale też z powodu nagłej śmierci swojej żony. Chagall osiedlił się w Nowym Jorku, gdzie mieszkał do 1948 roku.
W tym czasie rozwijał swoje talenty, nie tylko malarskie, tworzył liczne dekoracje i kostiumy do oper i baletów.
Industrialny krajobraz Nowego Jorku znudził się artyście, który poszukiwał światła i kolorów, w 1948 roku postanowił wrócić do Francji, najpierw osiedlił się w Paryżu, następnie kupił dom w Vence (na południu Francji, niedaleko Nicei).
W 1952 roku wziął ślub ze swoją drugą żoną – Valentiną Brodsky, również Rosjanką i Żydówką.
Krytycy zauważają, że jego malarstwo z tego okresu jest szczególnie żywe, nasycone kolorami, radością i miłością. Chagall zaczyna wtedy także pracować nad ceramiką, wynajmuje studio w tym samym miejscu co Pablo Picasso.
W okresie spędzonym na Południu Francji powstają niezliczone dzieła, które są tak charakterystyczne dla jego stylu, ten świat zawieszony nad naszymi głowami. Chagall pracuje wówczas w różnych częściach Francji, ale też i świata. Właśnie wtedy powstają jego słynne witraże w Metz, Reims, a także w Jerozolimie oraz w Nowym Jorku. W Operze Paryskiej, a także w Operze w Nowym Jorku tworzy słynne freski. Wydaje się być spełniony …
Po pięknym i owocnym, twórczym życiu zmarł we Francji wieku 98 lat. Pochowano Go w Saint-Paul de Vence, miasteczku artystów na Jego ukochanym Południu Francji.
– Swoją twórczością nadal porusza, zachwyca i znawców, koneserów sztuki i rzesze ludzi niemających szerszego w sztuce rozeznania. Bo to po prostu szczere i piękne obrazy, działające i mistrzostwem sztuki, i emocjonalnie, w każdym stającym przed tymi obrazami otwierają ujmujący obszar jego wyobraźni, w niektórych wywołują łzę wspomnień … Zwłaszcza, gdy gdzieś obok rozbrzmiewają słowa piosenki śpiewanej przez Wojciecha Młynarskiego !
Tak, Chagall jest nasz, każdego z nas…
..
Grazyna Banaszkiewicz
– dziennikarz, reżyser –
…
O autorce:
Grażyna Banaszkiewicz – reżyser, dziennikarka, poetka, ur. 24.01.1953r. w Poznaniu, autorka Witryny Poetyckiej „Poszukiwanie” (1973), tomików wierszy „Mężczyźni od których umieramy” (1990, 1994), „Własne-cudze życie” (1998), „Wyznania-Bekenntnisse” (2003) oraz opowiadań drukowanych w prasie literackiej, a także scenariuszy telewizyjnych programów poetyckich i filmów dokumentalnych.
Zdjęcia autorki
.
Marchesseau D.,Chagall, ivre d’images, Gallimard, France, 1995
Pierwotnie artykuł ukazał się na portalu Jeszcze dalej niż Południe
*Ingo F.Walther/Rainer Metzger
MARC CHAGALL (1887-1985)
Malarstwo jako poezja
Benedikt Tascchen – Genewa 1987
=.
23 kwietnia – 24 lipca 2022 br w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie odbyła się prezentacja nowo zakupionej kolekcji 14 dzieł Marca Chagalla. Nowo nabyte prace powstały w okresie rozkwitu technik rysunkowych i graficznych w zachodniej Europie w latach 60. i 70. XX wieku.
.
Tak jak malował Pan Chagall
fragment tekstu piosenki Wojciecha Młynarskiego
Tych miasteczek nie ma już
Pokrył niepamięci kurz
Te uliczki lisie czapy krawców rój
Płotek z kozą żywicielką
Krawca Szmula z brodą wielką
Co jak nikt umiał szyć ślubny strój
…
